Suriya Türkmənləri kimlərdir: tarixi, indiki durumu və gələcəyi
Suriya türkmənləri, əsasən Oğuz türklərinin nəslindən olan, tarixi kökləri XI əsrdə Səlcuqlu İmperiyası dövrünə uzanan və bu günə qədər Suriyanın müxtəlif bölgələrində məskunlaşan türk mənşəli əhalidir. Türkmənlərin Suriyaya miqrasiyası əsasən Səlcuqlu dövründə başlayıb və Osmanlı İmperiyasının hakimiyyəti dövründə genişlənib. Onlar Hələb, Lazkiyə, Homs, Həma və Dəməşq kimi şəhərlərdə kompakt şəkildə yaşayaraq öz dillərini, mədəniyyətlərini və adət-ənənələrini qoruyub saxlamışlar.
Türkmənlərin sayı və məskunlaşma əraziləri
Bugünkü Suriyada türkmənlərin sayı ilə bağlı dəqiq məlumatlar mübahisəlidir. Fərqli mənbələr bu rəqəmi 1,5 milyondan 3,5 milyona qədər göstərir. Onlar əsasən Suriyanın şimalında - Hələb, İdlib və Afrin bölgələrində, eləcə də Lazkiyə yaxınlığında yerləşmişlər. Bu bölgələr Osmanlı İmperiyası dövründə türklərin aktiv yaşadığı ərazilər olub. Eyni zamanda, Hələb şəhəri türkmən mədəniyyətinin və dilinin mərkəzi rolunu oynayıb.
Müasir tarixdə türkmənlər və Əsəd rejimi
2011-ci ildə başlayan Suriya vətəndaş müharibəsi türkmənlər üçün kritik dönəm oldu. Əsəd rejiminin türkmənlərə qarşı uzun müddətdir davam edən assimilyasiya siyasəti onların mədəniyyət və dil haqlarını ciddi şəkildə məhdudlaşdırmışdı. Bu səbəbdən, türkmənlərin böyük bir hissəsi müharibənin əvvəlindən etibarən müxalifət qüvvələrinə qoşuldu. Türkmənlər Suriya müxalifətinin bir hissəsi olaraq, ölkənin azadlığı uğrunda mübarizə aparmağa başladılar.
Suriya türkmənlərinin silahlı qrupları
Müharibə dövründə türkmənlər müxtəlif silahlı qruplar yaratdılar və ya mövcud müxalifət qruplarına qoşuldular. Onların ən tanınmış qruplaşmalarından biri *“Sultan Murad Diviziyası”*dır. Bu birlik əsasən Hələb bölgəsində fəaliyyət göstərir və Türkiyənin dəstəyi ilə strateji döyüşlərdə iştirak edib. Digər mühüm qrup isə “Hamza Diviziyası”dır, hansı ki, Seyf Polat kimi türkmən liderlərin rəhbərliyi ilə fəaliyyət göstərir. Bu qruplar Əsəd rejiminə qarşı döyüşlərdə ön planda olmuş və terrorçu PKK, YPG və PYD qüvvələrinə qarşı əməliyyatlar aparmışdır.
Türkiyənin türkmənlərə dəstəyi
Türkiyə, Suriyada yaşayan türkmənlərin həm təhlükəsizliyini, həm də siyasi hüquqlarını qorumaq məqsədilə müxtəlif hərbi və diplomatik addımlar atıb. Türkiyə Silahlı Qüvvələri (TSQ) “Fərat Qalxanı” (2016), “Zeytun Budağı” (2018), “Barış Pınarı” (2019) kimi hərbi əməliyyatlarla türkmənlərin yaşadığı əraziləri qorumağa və terrorçu təşkilatları zərərsizləşdirməyə çalışıb. Bu əməliyyatlar nəticəsində Cerablus, Əl-Bab, Afrin, və Azez kimi şəhərlər PKK/YPG qüvvələrindən təmizlənmiş və türkmənlərin təhlükəsiz yaşayışı üçün şərait yaradılmışdır.
Son nailiyyətlər və mövcud durum
Son günlərdə Türkiyəyə yaxın Suriya Milli Ordusu, Minbiç və Əl-Rıfat bölgələrini PKK/YPG-dən təmizləyərək yeni bir mərhələyə qədəm qoydu. Bu əməliyyatlar türkmənlərin nəzarət etdiyi ərazilərin genişlənməsi və onların gələcəkdə Suriya idarəetməsində daha aktiv rol alması üçün zəmin yaradır. ABŞ-ın dəstəyi olmadan PKK/YPG kimi terror qruplarının mövqelərini qoruması artıq qeyri-mümkün görünür. Türkiyə, bu uğurları ilə Suriyanın şimalında həm Əsəd rejiminin, həm də terrorçu qrupların təsirini minimuma endirib.
Suriya türkmənlərinin gələcək rolu
Türkmənlər, Suriyanın gələcək siyasi quruluşunda mərkəzi rol oynamaq potensialına malikdirlər. Onlar ölkənin bərpasında və yeni idarəetmə sistemində mühüm təmsilçilik əldə edə bilərlər. Bunun üçün Türkiyənin dəstəyi ilə türkmənlərin siyasi və sosial hüquqlarının təmin edilməsi zəruridir. Eyni zamanda, onların iqtisadiyyat, təhsil və mədəniyyət sahələrində inteqrasiyası və inkişafı üçün müvafiq şərait yaradılmalıdır.
Türkmənlərin bu prosesdə fəal iştirakı, Türkiyənin dəstəyi ilə daha güclü hala gəlib. Əsəd rejimi və terrorçu qruplara qarşı əldə olunan nailiyyətlər, türkmənlərin yalnız öz hüquqlarını deyil, bütövlükdə Suriyanın gələcək birliyini və sabitliyini təmin etmək üçün çalışacağını göstərir. Bu mübarizə hələ başa çatmamış olsa da, mövcud nailiyyətlər, gələcək üçün ümidvericidir.
Suriye Türkmenleri ile Azerbaycan Dostluk Cemiyeti
Dr.Muhtar Fatih BEYDİLİ – Başkan
| 
